CBSE Open Book Exam: केंद्रीय माध्यमिक शिक्षण मंडळ (CBSE) ने शिक्षण पद्धतीत मोठा क्रांतिकारी बदल करण्याचा निर्णय घेतला आहे. CBSE Open Book Exam पद्धत आता इयत्ता नववीच्या काही मुख्य विषयांसाठी लागू होणार आहे. २०२६-२७ शैक्षणिक वर्षापासून भाषा, गणित, विज्ञान आणि सामाजिक शास्त्र या विषयांच्या परीक्षांमध्ये विद्यार्थ्यांना पुस्तकांचा वापर करण्याची परवानगी मिळेल.
CBSE Open Book Exam 2025-26
ही नवी पद्धत राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP) च्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार आखण्यात आली आहे. उद्दिष्ट आहे – रटाळ पाठांतराची परंपरा कमी करून विद्यार्थ्यांची विश्लेषणशक्ती, समस्यांचे निराकरण करण्याची क्षमता आणि चिकित्सक विचार विकसित करणे. CBSE Open Book Exam मध्ये विद्यार्थी फक्त पुस्तकातील उत्तरे कॉपी करणार नाहीत, तर प्रश्नांचा नीट विचार करून, संकल्पना समजून आणि तार्किक विश्लेषण करून उत्तरे लिहावी लागतील.
अलीकडे झालेल्या CBSE नियामक मंडळाच्या बैठकीत हा निर्णय घेण्यात आला. दर सत्रात तीन लेखी परीक्षा घेतल्या जातील आणि त्यामध्ये अभ्यास साहित्याचा आधार घेता येईल. मात्र, हे फक्त सोपी परीक्षा नसेल – कारण पुस्तक हातात असले तरी योग्य उत्तर शोधण्यासाठी विषयाची खोलवर समज आणि विश्लेषण गरजेचे असेल.
शिक्षणतज्ज्ञांच्या मते, CBSE Open Book Exam विद्यार्थ्यांना वास्तव जगातील समस्या सोडवण्याची तयारी करून देईल. स्पर्धात्मक परीक्षांमध्येही ही कौशल्ये महत्त्वाची ठरतात. यामुळे विद्यार्थ्यांचा आत्मविश्वास वाढेल, विचारशक्ती विकसित होईल आणि नवनवीन कल्पना मांडण्याची सवय लागेल.
काही राज्यांनी आधीच या पद्धतीवर प्रयोग सुरू केले आहेत. कर्नाटक, तमिळनाडू आणि महाराष्ट्र येथे नववीसाठी प्रायोगिक स्वरूपात ओपन बुक परीक्षा लागू करण्यात आली आहे किंवा तयारी सुरू आहे. यामुळे CBSE च्या या उपक्रमाला आणखी गती मिळेल अशी अपेक्षा आहे.
सध्या CBSE ने अधिकृत परिपत्रक प्रसिद्ध केलेले नाही, परंतु लवकरच नमुना प्रश्नपत्रिका आणि अंमलबजावणीसाठीचे मार्गदर्शक तत्त्वे जाहीर होणार आहेत. पालक, शिक्षक आणि विद्यार्थी सगळ्यांनीच या बदलाकडे उत्सुकतेने पाहणे सुरू केले आहे.
थोडक्यात, CBSE Open Book Exam ही केवळ परीक्षा पद्धतीतील सुधारणा नाही, तर शिक्षणाची दिशा बदलणारा एक महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे. हा बदल विद्यार्थ्यांना ‘कसे विचार करायचे’ हे शिकवेल, फक्त ‘काय लक्षात ठेवायचे’ यावर न थांबता. भविष्यात ही पद्धत भारतीय शिक्षण व्यवस्थेचा पाया अधिक मजबूत करेल, यात शंका नाही.
